Witajcie w kompleksowym przewodniku po jednym z najważniejszych dzieł polskiej leksykografii „Słowniku języka polskiego” pod redakcją Witolda Doroszewskiego. W tym artykule zgłębimy jego fascynującą historię, niezaprzeczalne znaczenie dla polszczyzny, a także podpowiemy, jak najefektywniej korzystać z niego współcześnie, zarówno w wygodnej wersji online, jak i w tradycyjnej, papierowej formie.
Monumentalne 11-tomowe dzieło dostępne online poznaj Słownik Doroszewskiego
- Pełna nazwa dzieła to „Słownik języka polskiego” pod redakcją Witolda Doroszewskiego, często określany skrótem SJPD.
- Składa się z 11 tomów (10 tomów haseł i suplement), które wydawano w latach 19581969.
- Uznawany jest za największe i najważniejsze dzieło polskiej leksykografii XX wieku, dokumentujące słownictwo od połowy XVIII wieku.
- Jego fundamentalną cechą jest bogata dokumentacja oparta na cytatach z literatury i prasy.
- Słownik jest dostępny całkowicie za darmo w wersji cyfrowej na stronie PWN.
- Wersje drukowane (reprinty i oryginały) są dostępne na rynku wtórnym, np. w antykwariatach i na portalach aukcyjnych.
Słownik Doroszewskiego dlaczego jest legendą polskiej leksykografii?
Kamień milowy w dziejach języka: historyczne znaczenie 11-tomowego dzieła
„Słownik języka polskiego” pod redakcją Witolda Doroszewskiego, często określany skrótem SJPD, to bez wątpienia kamień milowy w historii polskiej leksykografii. To monumentalne, 11-tomowe dzieło, wydawane w latach 1958-1969, było owocem gigantycznego projektu Polskiej Akademii Nauk. Jego skala i rozmach sprawiły, że do dziś jest uznawany za największe i najważniejsze przedsięwzięcie słownikarskie XX wieku w Polsce. Praca nad nim angażowała setki językoznawców i stanowiła ogromny wysiłek intelektualny i organizacyjny.
Od Lindego do Doroszewskiego: jak SJPD wpisał się w tradycję wielkich polskich słowników
SJPD nie powstał w próżni. Wpisuje się on w bogatą tradycję wielkich polskich słowników, będąc naturalnym kontynuatorem dzieł takich jak słownik Samuela Bogumiła Lindego z początku XIX wieku czy późniejszy „Słownik warszawski” Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego. Każde z tych dzieł stanowiło ważny etap w dokumentowaniu i opisywaniu polszczyzny. Słownik Doroszewskiego, bazując na doświadczeniach poprzedników, wyniósł narodową leksykografię na nowy poziom, oferując najpełniejszy obraz języka polskiego swoich czasów.
Co wyróżniało go na tle innych? O rewolucyjnej roli cytatów i dokumentacji
Tym, co w sposób fundamentalny wyróżniało Słownik Doroszewskiego na tle wcześniejszych dzieł, była jego rewolucyjna metoda dokumentacji cytatowej. Zespół redakcyjny zgromadził ogromną bazę autentycznych przykładów użycia słów, czerpiąc je z literatury pięknej, prasy, a nawet dokumentów urzędowych. Każde hasło słownikowe jest ilustrowane licznymi cytatami, które pokazują, jak dane słowo funkcjonowało w różnych kontekstach, jak zmieniało swoje znaczenie i z jakimi innymi wyrazami się łączyło. To podejście dostarczało czytelnikowi nie tylko definicji, ale także żywego, pełnego obrazu języka, co było wówczas prawdziwym novum.
Witold Doroszewski kim był twórca monumentalnego dzieła?
Sylwetka naukowa redaktora naczelnego: od studenta do autorytetu
Za sterami tego gigantycznego przedsięwzięcia stał profesor Witold Doroszewski (1899-1976) postać niezwykła w polskiej nauce. Był to wybitny językoznawca, który przez całe życie poświęcił się badaniom nad polszczyzną. Jego rola jako redaktora naczelnego była kluczowa; to on kierował ogromnym zespołem leksykografów, nadając ton i kierunek pracom. Jego autorytet naukowy i wizja pozwoliły na spójne i metodyczne stworzenie dzieła o tak imponującej skali. Osobiście uważam, że bez jego charyzmy i determinacji, projekt w takiej formie nigdy by nie powstał.
Wizja i metodologia: jak Doroszewski zdefiniował kształt powojennej leksykografii
Wkład Doroszewskiego w metodologię pracy nad słownikiem był nieoceniony. Jego wizja zakładała stworzenie dzieła opartego na solidnych podstawach źródłowych, co przełożyło się na wspomnianą już bogatą dokumentację cytatową. Profesor dążył do tego, by słownik dokumentował polszczyznę od połowy XVIII wieku aż do czasów mu współczesnych, co czyni go nie tylko słownikiem opisowym, ale także historycznym. To właśnie on zdefiniował standardy, które przez długie lata wyznaczały kierunek rozwoju polskiej leksykografii powojennej.
Nie tylko SJPD: inne fundamentalne dzieła pod redakcją profesora
- Słownik poprawnej polszczyzny PWN
Co kryje się w 11 tomach, czyli przewodnik po zawartości słownika
Struktura dzieła: od litery A do suplementu
Słownik Doroszewskiego to prawdziwa encyklopedia języka, rozłożona na 11 tomów. Główna część dzieła to 10 tomów zawierających hasła ułożone alfabetycznie, od litery A do Z. Ostatni, jedenasty tom, to niezwykle cenny suplement, który uzupełnia i poszerza materiał zebrany w poprzednich częściach. Warto wiedzieć, że również późniejsze reprinty, takie jak te wydane przez PWN w latach 1996-1997, zachowują tę kompletną, 11-tomową strukturę, co jest ważne dla kolekcjonerów i badaczy.
Jak czytać hasła w SJPD? Klucz do zrozumienia definicji, etymologii i fleksji
Praca z SJPD to prawdziwa podróż w głąb języka. Aby w pełni wykorzystać jego potencjał, warto zrozumieć strukturę poszczególnych haseł. Oto kluczowe informacje, które znajdziecie przy każdym wyrazie:
- Definicja znaczenia: Precyzyjne objaśnienie, co dane słowo oznacza, często z podziałem na różne sensy i odcienie.
- Informacje o odmianie (fleksji): Szczegółowe dane dotyczące deklinacji (dla rzeczowników, przymiotników) lub koniugacji (dla czasowników), co jest niezwykle pomocne w poprawnym użyciu.
- Wskazówki dotyczące pochodzenia (etymologii): Krótkie informacje o tym, skąd wyraz się wywodzi, co często rzuca światło na jego znaczenie i ewolucję.
- Obszerne cytaty ilustrujące użycie: To serce słownika! Liczne przykłady z literatury i prasy pokazują, jak słowo było używane w konkretnych kontekstach, co jest nieocenione dla zrozumienia jego niuansów.
Bogactwo źródeł: skarbnica cytatów z literatury i prasy
Jak już wspomniałem, cytaty to esencja Słownika Doroszewskiego. Stanowią one bezcenne źródło wiedzy o języku polskim, pokazując nie tylko jego ewolucję, ale także bogactwo stylistyczne i kulturowe. Dzięki nim możemy prześledzić, jak słowa funkcjonowały w konkretnych kontekstach literackich i publicystycznych na przestrzeni wieków, od połowy XVIII wieku aż do lat 60. XX wieku. To prawdziwa skarbnica dla każdego, kto chce dogłębnie zrozumieć polszczyznę i jej historyczne uwarunkowania.
Jak dziś korzystać ze słownika Doroszewskiego: wersja online i papierowa
Słownik w Twojej przeglądarce: jak w pełni wykorzystać darmową wersję cyfrową PWN
Dla wielu użytkowników największą rewolucją jest dostępność Słownika Doroszewskiego w całości online i to całkowicie za darmo! Możecie go znaleźć na stronie doroszewski.pwn.pl w ramach serwisu Słownika Języka Polskiego PWN. Korzyści płynące z wersji cyfrowej są ogromne: przede wszystkim to błyskawiczne wyszukiwanie haseł, bez konieczności wertowania 11 tomów, oraz łatwy dostęp z każdego miejsca na świecie, wystarczy tylko połączenie z internetem. To sprawia, że to monumentalne dzieło jest dziś bardziej dostępne niż kiedykolwiek.
Polowanie na białe kruki: gdzie szukać i ile kosztują reprinty oraz oryginalne wydania?
- Portale aukcyjne: Miejscem, gdzie najczęściej można znaleźć pojedyncze tomy lub całe komplety, jest Allegro oraz inne serwisy aukcyjne. Ceny bywają zróżnicowane i zależą od stanu zachowania oraz kompletności zestawu.
- Antykwariaty: Warto odwiedzić stacjonarne lub internetowe antykwariaty. Często mają one w swojej ofercie reprinty, a czasem nawet oryginalne wydania.
- Reprinty: Najpopularniejsze są reprinty PWN z lat 1996-1997, często wydane w eleganckiej, skóropodobnej oprawie. Są one zazwyczaj łatwiej dostępne i w lepszym stanie niż oryginały.
- Oryginalne wydania: Kompletne, oryginalne wydania z lat 1958-1969 są już prawdziwą rzadkością i osiągają znacznie wyższe ceny na rynku kolekcjonerskim.
Wersja papierowa czy cyfrowa? Porównanie dla studentów, naukowców i pasjonatów
| Aspekt | Wersja cyfrowa (online) | Wersja papierowa (drukowana) |
|---|---|---|
| Dostępność | Natychmiastowa, z każdego urządzenia z internetem. | Wymaga zakupu, zajmuje miejsce, trudniejsza w transporcie. |
| Szybkość wyszukiwania | Błyskawiczne wyszukiwanie po słowie lub fragmencie. | Wymaga ręcznego przeszukiwania tomów. |
| Koszt | Darmowa. | Wymaga inwestycji (od kilkuset do kilku tysięcy złotych za komplet). |
| Wrażenia z użytkowania | Praktyczna i efektywna. Brak "dotyku" książki. | Prestiż posiadania, przyjemność obcowania z fizycznym dziełem, idealna do długich studiów. |
Przeczytaj również: Słownik polsko-polski Miodka: Cała prawda i kluczowe dzieła prof.
Czy Słownik Doroszewskiego jest wciąż aktualny w cyfrowej erze?
Historyczna kapsuła czasu: dlaczego SJPD pozostaje bezcennym źródłem wiedzy o polszczyźnie XX wieku
Mimo upływu lat i dynamicznego rozwoju języka, Słownik Doroszewskiego nie stracił na wartości. Wręcz przeciwnie, stał się bezcenną historyczną kapsułą czasu. Jest to unikalny i kompletny zapis polszczyzny od połowy XVIII wieku do lat 60. XX wieku. Dla badaczy języka, historyków, literaturoznawców czy studentów filologii, SJPD jest niezastąpionym narzędziem do analizy ewolucji słownictwa, frazeologii i stylistyki. Pozwala zrozumieć kontekst, w jakim powstawały dzieła literackie minionych epok.
Ograniczenia i archaizmy: czego nie znajdziesz w Słowniku Doroszewskiego?
Naturalnie, jak każde dzieło historyczne, Słownik Doroszewskiego ma swoje ograniczenia. Nie znajdziemy w nim najnowszego słownictwa, które pojawiło się w języku polskim po latach 60. XX wieku. Oto przykładowe kategorie brakującego słownictwa:
- Współczesne zapożyczenia z angielskiego (np. internet, laptop, selfie).
- Terminologia komputerowa i technologiczna (np. algorytm, aplikacja, streaming).
- Nowe słowa i znaczenia związane z transformacją ustrojową i społeczną po 1989 roku (np. prywatyzacja, deweloper, outsourcing).
- Współczesne neologizmy i słownictwo młodzieżowe.
Dlatego też, choć jest to dzieło fundamentalne, do badania współczesnej polszczyzny należy sięgać po nowsze słowniki.
Trwałe dziedzictwo: jak SJPD wpływa na współczesne słowniki i badania nad językiem
Podsumowując, Słownik Doroszewskiego pozostawił trwałe dziedzictwo w polskiej leksykografii. Jego metodologia, zwłaszcza bogata dokumentacja cytatowa, stała się wzorem i punktem odniesienia dla wielu późniejszych słowników języka polskiego. Zebrany w nim materiał językowy stanowi fundament dla licznych badań naukowych nad polszczyzną, a jego dostępność online gwarantuje, że nadal będzie służył kolejnym pokoleniom badaczy i pasjonatów języka. To prawdziwy skarb narodowy, który wciąż inspiruje i uczy.
